Trong cái không gian mộc mạc và âm ấm mùi đất nung của những chiếc bàn xoay lò gốm Bát Tràng, người ta thường bị cuốn hút bởi vẻ đẹp tinh xảo của một chiếc bình gốm, một chiếc chén men lam hay một tượng Phật đắp nổi. Nhưng đằng sau mỗi hình dán dáng hoàn hảo ấy, ít ai để ý đến một vật dụng thầm lặng mà lại giữ vai trò không thể thay thế – chiếc bàn xoay.
Không rực rỡ, không phát ra ánh sáng hay âm thanh, chiếc bàn xoay lặng lẽ đứng đó, từng vòng quay tròn trịa như nhịp tim trầm mặc của người thợ gốm. Nó không chỉ là một công cụ, mà còn là người bạn đồng hành, là nền tảng của nghệ thuật, là nơi hội tụ giữa kỹ thuật và cảm xúc, giữa nhịp điệu con người và dòng chảy của đất trời.
Chiếc bàn xoay – khởi nguồn của mọi hình hài
Trong kỹ thuật làm gốm thủ công, đặc biệt là tạo hình bằng tay, chiếc bàn xoay giữ vai trò cốt lõi. Đó là nơi viên đất sét đầu tiên được đặt lên, bắt đầu hành trình hóa thân từ khối đất vô tri thành vật phẩm có linh hồn. Chiếc bàn xoay ban đầu là một tấm gỗ tròn, đặt trên một trục quay đơn sơ, dùng sức chân để vận hành. Người thợ ngồi thấp, giữ lưng thẳng, đôi tay phủ đầy đất, mắt nhìn chăm chú vào trung tâm bàn, bắt đầu dùng lực và cảm nhận để kéo cao, vuốt tròn, tạo dáng cho từng sản phẩm.
Với người ngoài, đó chỉ là một cái bàn quay. Nhưng với người thợ gốm, đó là một thế giới nhỏ mà họ làm chủ, một tâm điểm của sự sáng tạo. Mỗi vòng quay là một nhịp thở, một cơ hội để điều chỉnh hình khối, để nắn chỉnh từng đường nét. Nếu bàn xoay không tròn đều, nếu tốc độ không được kiểm soát tốt, thì dù tay nghề có điêu luyện đến đâu, hình dáng gốm cũng sẽ méo mó. Chính vì thế, chiếc bàn xoay không chỉ cần bền bỉ mà còn phải đồng điệu tuyệt đối với người thợ.
Những nhịp quay thấm đẫm ký ức
Trong ký ức của nhiều thế hệ nghệ nhân Bát Tràng, tiếng gõ bàn xoay là âm thanh quen thuộc nhất. Họ nhớ như in cảm giác buổi sáng ngồi vào bàn, trời còn se lạnh, tay chạm vào mặt gỗ còn sẫm màu của đất hôm qua, chân đẩy nhẹ để bàn bắt đầu quay. Có những người thợ gắn bó với chiếc bàn xoay suốt cả đời, chiếc bàn đã mòn vẹt vì thời gian, mặt gỗ trũng xuống chỗ tay thường đặt, chân trục mòn dần nhưng vẫn quay đều, như thể cũng biết yêu, biết gắn bó.
Có những chiếc bàn xoay trở thành vật gia bảo trong lò gốm gia truyền. Qua tay cha, tay con, rồi đến đời cháu, mỗi thế hệ đều để lại trên mặt bàn dấu ấn riêng. Những vết xước, những đốm đất khô bám lại, tất cả đều là ký ức, là chứng nhân của hàng nghìn món đồ gốm đã ra đời từ nơi ấy. Có nghệ nhân từng chia sẻ: “Tôi không thể làm gốm bằng một chiếc bàn mới. Chỉ chiếc bàn cũ của cha tôi để lại mới khiến tôi cảm thấy bàn tay mình nhớ lại được đường nét xưa.”
Bàn xoay, mag hơi thở từ thủ công đến hiện đại
Dù ngày nay nhiều xưởng gốm đã đưa vào sử dụng bàn xoay điện để tăng hiệu suất, chiếc bàn xoay thủ công vẫn không hề bị thay thế. Bởi làm gốm không chỉ là sản xuất, mà còn là nghệ thuật. Người nghệ nhân cần cảm nhận từng lực quay, từng độ rung, từng chút ma sát giữa tay và đất, điều mà máy móc khó lòng mang lại. Trong một số xưởng cao cấp hoặc với những tác phẩm mang tính độc bản, người thợ vẫn chọn bàn xoay thủ công như một cách để giữ lại tinh thần của gốm truyền thống.
Ngay cả bàn xoay điện hiện đại cũng được thiết kế sao cho người thợ vẫn cảm thấy “tay với đất là một”. Nó quay mượt hơn, nhẹ nhàng hơn, tiết kiệm sức lực hơn, nhưng vẫn cần sự nhạy bén và kỹ năng của người điều khiển. Dù công nghệ có phát triển đến đâu, thì trung tâm của quá trình tạo hình vẫn là chiếc bàn xoay – nơi mọi đường cong đều được sinh ra, mọi chi tiết đều bắt đầu hiện hình.
Tâm thức người thợ – lắng nghe trong mỗi vòng quay
Điều kỳ lạ là, khi người thợ gốm bước vào thế giới của bàn xoay, họ thường trở nên tĩnh lặng một cách khác thường, tập trung tuyệt đối vào từng chuyển động nhỏ. Họ cảm nhận đất đang mềm dần dưới tay, lắng nghe âm thanh khe khẽ của trục quay, theo dõi độ ẩm, sức nặng, nhịp tim của chính mình.
Trong không gian đó, chiếc bàn xoay trở thành công cụ dẫn dắt cảm xúc. Khi người thợ gốm thả hồn vào bàn xoay, sản phẩm như có sự sống riêng, toát lên cái hồn đặc trưng của người tạo ra nó. Đó chính là lúc chiếc bàn xoay không còn là vật vô tri, mà trở thành chiếc cầu nối giữa con người và linh hồn gốm.
Chiếc bàn xoay – linh hồn của di sản Bát Tràng
Gốm Bát Tràng nổi tiếng không chỉ bởi kỹ thuật men hay họa tiết, mà còn nhờ hình dáng đặc biệt và độ cân đối hoàn hảo. Để làm được điều đó, người thợ không thể thiếu chiếc bàn xoay – linh hồn của sự cân bằng và đối xứng. Có thể nói, nếu không có bàn xoay, sẽ không có dáng bình lộc bình cao vút, không có những chiếc ấm trà tròn trịa hay bát hương vuông vắn mà thanh thoát.
Chiếc bàn xoay không được trưng bày trong các phòng triển lãm, không xuất hiện trong ảnh quảng bá, nhưng lại là yếu tố không thể thiếu làm nên giá trị của thương hiệu Bát Tràng. Chính từ vòng quay của nó, hàng triệu sản phẩm gốm được tạo ra và mang linh hồn đất Việt đến khắp mọi miền, từ Bắc vào Nam, từ trong nước ra quốc tế.
Người ta có thể quên đi chiếc bàn xoay khi ngắm nhìn những chiếc bình lộng lẫy, những món đồ men rạn kỳ công. Nhưng với người thợ gốm, bàn xoay không bao giờ là một công cụ đơn thuần. Nó là bạn, là người thầy, là trái tim thầm lặng luôn quay đều suốt bao thế kỷ qua. Trong sự im lặng ấy là bao nhiêu cảm xúc, bao nhiêu giấc mơ, bao nhiêu khát vọng về cái đẹp.
Và khi vòng quay vẫn còn đó, khi bàn tay người nghệ nhân vẫn còn đặt lên đất, thì trái tim của làng gốm sứ decor Bát Tràng vẫn đang đập từng nhịp, bền bỉ, lặng lẽ, nhưng đầy sinh khí – như chính chiếc bàn xoay nhỏ bé nhưng không thể thay thế ấy. Liên hệ tới website: gomsubaoduong hoặc fanpage: https://www.facebook.com/profile.php?id=61554003040503 tạo nên khác biệt sản phẩm nhé.
