Gốm sứ thời Lý Trần trở thành một biểu tượng của sự giao thoa giữa nghệ thuật và tôn giáo, phản ánh khát vọng hướng thiện, thanh cao của con người đương thời (thế kỷ XI đến XIV). Là giai đoạn rực rỡ trong lịch sử Việt Nam, không chỉ về chính trị – quân sự mà còn về văn hóa, nghệ thuật. Đây là thời đại đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của Phật giáo, được xem như quốc giáo, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống tinh thần, lối sống và tư tưởng của người Việt. Trong bối cảnh đó, nghệ thuật gốm sứ không chỉ phát triển về kỹ thuật chế tác mà còn mang đậm dấu ấn của tư tưởng Phật giáo, tạo nên những tác phẩm giàu giá trị thẩm mỹ và tâm linh. Gốm sứ thời Lý Trần trở thành một biểu tượng của sự giao thoa giữa nghệ thuật và tôn giáo, phản ánh khát vọng hướng thiện, thanh ao của con người đương thời.

Gốm sứ thời Lý Trần, kỹ thuật chế tác gốm sứ đạt đến đỉnh cao

Trong giai đoạn này, nghề gốm đã có những bước phát triển vượt bậc cả về kỹ thuật lẫn mỹ thuật. Thợ gốm sứ thời Lý Trần làm chủ được kỹ thuật nung ở nhiệt độ cao, cho ra đời những sản phẩm có độ cứng, độ bền và men sáng vượt trội. Hai dòng men nổi bật là men ngọc và men trắng xám đã trở thành dấu ấn đặc trưng, thể hiện kỹ thuật điêu luyện và thẩm mỹ tinh tế của nghệ nhân.

Không chỉ dừng lại ở hình dáng đơn thuần, kỹ thuật tạo hình của gốm sứ thời kỳ này đạt đến mức độ tự nhiên, mềm mại và đầy sức sống. Đường nét chạm khắc, khắc chìm hay đắp nổi đều rất mượt mà, khéo léo, tạo nên những hình tượng mang tính biểu tượng sâu sắc. Đặc biệt, các chi tiết hoa văn được thể hiện rất thanh thoát, có sự kết hợp giữa hiện thực và ước lệ, thể hiện sự ảnh hưởng của tư tưởng thiền trong nghệ thuật.

Phật giáo – nguồn cảm hứng lớn trong nghệ thuật gốm sứ thời Lý Trần 

Phật giáo thời Lý – Trần không chỉ là tôn giáo mà còn là cội nguồn cảm hứng sáng tạo cho các nghệ nhân gốm. Những đề tài gắn liền với Phật giáo được thể hiện rõ nét trên các sản phẩm như tượng Phật, tháp gốm, lư hương, đèn thờ, đĩa men có hình hoa sen, phù điêu rồng mây ẩn hiện trong mây khói,…

Hình tượng Đức Phật với nụ cười từ bi, ánh mắt an nhiên, tư thế thiền định được tái hiện sinh động qua những pho tượng nhỏ bằng đất nung hay sứ men. Tượng Phật Di Lặc, Quan Âm, A Di Đà hay các vị La Hán đều được tạo hình với thần thái gần gũi, chân thật, chứa đựng tinh thần giải thoát, an lạc mà Phật giáo truyền tải.

Ngoài ra, những hoa văn như hoa sen – biểu tượng của sự thanh tịnh và giác ngộ, thường xuất hiện trên nhiều loại đồ gốm, đặc biệt là đồ thờ. Hoa văn rồng thời Lý mềm mại, thanh thoát, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa quyền lực vương triều và vẻ đẹp huyền bí của đạo Phật. Các hình tượng mây, sóng nước, chim lạc, linh thú… cũng được đưa vào các sản phẩm gốm, mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc.

Gốm thờ trong kiến trúc Phật giáo trong lịch sử gốm sứ thời Lý Trần 

Một trong những loại hình gốm sứ tiêu biểu của gốm sứ thời Lý Trần là gốm thờ và gốm kiến trúc phục vụ cho các công trình tôn giáo. Nhiều di tích khảo cổ tại chùa Phật Tích, chùa Tháp (Bắc Ninh), tháp Chương Sơn (Hà Tây cũ), di chỉ Hoàng thành Thăng Long đã phát hiện ra các hiện vật gốm như tượng đầu rồng, đầu phượng, lá đề trang trí, gạch trang trí hình hoa sen, tháp đất nung…

Những viên gạch in hình hoa văn được dùng để ốp tường chùa hoặc xây nền móng, mang đậm phong cách kiến trúc Phật giáo đặc trưng. Gạch in hình chữ “Vạn” – biểu tượng phúc lành của Phật giáo, gạch trang trí hình rồng uốn lượn, hoặc lá bồ đề gắn liền với sự giác ngộ của Đức Phật là những chi tiết cho thấy sự giao thoa giữa tín ngưỡng và nghệ thuật.

Gốm thờ bao gồm chân đèn, lư hương, bình hoa, bát hương, hộp đựng tro… đều được chế tác công phu. Chúng không chỉ là vật phẩm phục vụ nghi lễ mà còn là tác phẩm nghệ thuật mang hồn thiêng của dân tộc. Các vật phẩm này thường mang men ngọc hoặc men trắng, hoa văn khắc chìm thanh thoát, bố cục cân đối và hài hòa.

Nghệ thuật tượng gốm thời Lý Trần

Tượng gốm thời Lý – Trần là một trong những thành tựu lớn của nghệ thuật gốm Việt Nam. Từ tượng Phật, tượng Hộ pháp đến tượng thú linh canh giữ chùa tháp, tất cả đều được chế tác với tỷ lệ cân xứng, nét mặt biểu cảm rõ nét, phóng khoáng nhưng vẫn đậm chất thiền.

Tượng Phật thường thể hiện trong tư thế thiền định, đứng hoặc ngồi trên đài sen, khuôn mặt an nhiên với ánh mắt khép hờ, môi hơi mỉm cười. Đặc biệt, nét đẹp của các pho tượng gốm không nằm ở sự cầu kỳ, trau chuốt mà ở tính biểu tượng, khả năng truyền tải tinh thần Phật giáo bằng chất liệu đất nung hoặc men ngọc giản dị.

Ngoài tượng người, các nghệ nhân gốm sứ thời Lý Trần còn tạo hình các linh vật như rồng, nghê, chim thần Garuda… gắn liền với tín ngưỡng Phật giáo. Tượng linh thú có vai trò canh giữ cửa chùa, cầu bình an, thể hiện niềm tin vào sự bảo hộ tâm linh của thế giới siêu nhiên.

Tính biểu tượng và triết lý thiền trong tạo hình

Một đặc điểm nổi bật của gốm sứ thời Lý Trần là tính biểu tượng cao và sự thấm nhuần triết lý thiền. Triết lý thiền tông đề cao sự giản dị, buông bỏ và trở về với bản thể thanh tịnh, điều này ảnh hưởng rõ nét đến phong cách nghệ thuật đương thời.

Không cầu kỳ trong chi tiết, các vật phẩm gốm sứ thường tập trung vào hình khối cân đối, đường nét hài hòa, màu men nhã nhặn. Sự giản lược mang tính nghệ thuật cao này chính là cách biểu đạt tinh thần Phật giáo: sự tĩnh lặng, sâu sắc và trầm mặc.

Bên cạnh đó, hoa văn trên gốm thường không dày đặc mà phân bố có chủ ý, tạo nên không gian “trống” giàu tính thiền. Không gian trống ấy chính là “vô”, là khoảng lặng để người thưởng thức chiêm nghiệm về đời sống và đạo lý nhà Phật.

Gốm sứ thời Lý Trần, di sản văn hóa vượt thời gian

Ngày nay, nhiều hiện vật gốm sứ thời Lý Trần được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam và nhiều địa điểm khảo cổ học, trở thành chứng tích quý giá cho một thời kỳ vàng son của nghệ thuật gốm Việt.

Không chỉ là sản phẩm của bàn tay khéo léo, gốm sứ thời Lý Trần còn là hiện thân của tư tưởng, của niềm tin và tâm hồn Việt. Qua từng hoa văn, từng tạo hình, chúng ta thấy được khát vọng vươn tới cái đẹp, cái thiện trong con người.

Gốm sứ thời Lý Trần còn là biểu tượng cho sự giao thoa văn hóa giữa Việt Nam với các nước phương Đông, đặc biệt là Trung Hoa và Ấn Độ, nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng. Đó là bản sắc của một dân tộc thấm đẫm tinh thần từ bi, hướng thiện, biết tiếp thu nhưng vẫn bảo tồn giá trị nội tại.

Tinh hoa nghệ thuật mang dấu ấn Phật giáo trên gốm sứ thời Lý Trần

Gốm sứ thời Lý Trần là tinh hoa hội tụ của kỹ thuật, mỹ thuật và tư tưởng Phật giáo. Những sản phẩm này không chỉ để sử dụng hay trang trí mà còn là phương tiện truyền tải tín ngưỡng, thể hiện triết lý sống và tâm hồn dân tộc.

Từ ngôn ngữ tạo hình giản dị, thanh thoát đến màu men thanh nhã và các hình tượng Phật giáo đầy biểu cảm, gốm sứ thời Lý Trần là đỉnh cao của nghệ thuật gốm Việt Nam, là dấu ấn sáng chói của một thời đại văn hiến.

Trải qua bao biến thiên của lịch sử, gốm sứ Lý Trần vẫn còn đó, như tiếng vọng của tổ tiên gửi lại, như minh chứng cho một nền văn hóa đậm đà bản sắc và đầy chất thiền – nơi nghệ thuật và tâm linh quyện hòa trong từng nắm đất, từng dòng men, và từng nét khắc vĩnh cửu với thời gian.

Để tìm hiểu sâu hơn về nét đẹp gốm sứ Việt qua các triều đại, ngắm nhìn những sản phẩm gốm sứ cổ điển – hiện đại, Quý khách hàng có thể tìm hiểu tại website: gomsubaoduong hoặc fanpage: https://www.facebook.com/profile.php?id=61554003040503 khai phá nét đẹp nghệ thuật truyền thống của dân tộc.